Cafer Tan Kimdir?

Yaşadıklarıyla ve şiirleriyle yaşadığı dönemde ve daha sonraki yıllarda isminden sıkça bahsedilen CAFER TAN gerçek anlamda bir halk adamıydı.
Yaşamını oldukça güzel anılarıyla süslemesini bilmiştir.

cafer tan

1891 Yılında Tunceli İli Hozat ilçesi Karaca Köyünde dünyaya geldi. Karabalılılar (Karabali) aşiretindendir.

Dımıliler iki kola ayrılırlar .Zazalar ve Dümbeliler.Zazalar : Dersimliler ve Şeyh Hasanlılar olmak üzere iki ayrı koldan dağılmışlardır.

Şeyh Hasanlılar 12 Aşiret yada Uşak olarak ayrılırlar. Bunlar1.Karabalılılar veya

Karabal uşağı,

2.Abasanlar

3.Ferat Uşağı

4.Bahtiyar uşağı……

Karabal Aşiretinin babası olan Karabal’ın 6 oğlu vardır.

1.Hüsenan.

2.Şarikan.

3.Mamikan (Mahmut).

4.Gedikan.

5.Gekke.

6.Şahhüseyin.

Mamikan’ın 3 oğlundan I. Gekke (Hozat ilçesi Tavuk köyünde) II. Mikail (Hozat İlçesi Ağveren,Bezaut köylerine) III. Ali (Hozat’ın Bezaut,Karsel,Ziyal köylerine) yerleşmişlerdir.

Mikail’in tek oğlu Yusuf’tur. Yusuf’un dört oğlu vardır.1.Murtaza 2.Süleyman 3.Telo 4.Mehmet.

Murtaza’nın 5 oğlundan, 1.Gangozade İsmail Efendi 2.Hasan Hayri Kangotan3.Efendi 4.Mahmut Konan 5.Ali.

Gangozade İsmail Efendinin 4 erkek ve 3 kız çocukları var.

1. Ahmet Ramiz Tan (1884-1.6.1928)

2. Kahraman Tan (1306-28.2.1969)

3. Ali Niyazi Kangotan

4. Cafer Tan (1891-30.10.1978)

5. Safiye Akbulut (1306-..)

6. Hane Yoleri (1310-..)

7. Şahriban Yiğit. (1312-…)

Gangozade İsmail Efendi ailevi nedenlerle Dersim’den ayrılarak Kayseri,Sarız,İncemağara Köyüne 1908 tarihinde yerleşmiştir.Cafer Tan 87 yıllık yaşamına bir çok şeyler sığdırmıştır. Aileden gelen okuma alışkanlığını en iyi şekilde değerlendirmiştir.Alevi-Bektaşi öğretisini ailesinden ve Alevi dedelerden dinleyerek ve yaşayarak öğrenmiştir.Annesi Derviş Cemal ocağındandır. Muhakkak anne tarafının bu öğretiye ayrı katkısı olmuştur.

Yaşamı boyunca hoşgörüyü,insan sevgisini elden bırakmamıştır. Yaşadıklarını ve duygularını şiirlerinde açık bir dille anlatmıştır. Şiirlerinin tamamına yakını Hak,Muhammed, Ali, Hasan ,Hüseyin ve Hacı Bektaş-i Veli üzerinedir.30.10.1978 yılında İncemağara Köyünde hayata gözlerini yuman Cafer Tan’dan dönemin halk şairlerinden bilim adamlarına kadar birçokları ziyaret etmiş ve yararlanmışlardır.Bunlardan örnekler verecek olur isek;Davut Sulari,Mahsuni,Aşık Veysel,Aşık Daimi, Can Yücel,Yaşar Kemal ve daha birçokları.

İki yıl okul eğitimi almasına rağmen orta yaşlarında ve kendi imkanlarıyla İngilizce ve Almanya yı ihtiyacını karşılayacak kadar öğrenmişti.

Arapça,Farsça ve Kürtçenini yurtiçi ve yurtdışındaki lehçelerini çok iyi kullanmasını bilen birisiydi.

Çok okumayı ve çok gezmeyi severdi. Çocukları ona Cafer diye hitabederdi. Baba dedirtmezdi ve ismiyle çağırılmasından da çok hoşlanırdı ama kendisi kimseye sadece ismiyle hitabetmezdi.

Mezarının bulunduğu İncemağara Köyünde Oğulları Süleyman Tan, Nuri Gango Tan ve Torunu Naci Tan ikamet etmektedirler.

CAFER TAN

(Cafer-i Gango)

( 1891-30.10.1978)

Hazırlayan : ABBAS TAN

2013

e-mail : tanabba@gmail.com

Merhaba,

İnsanlar birçok konuda bildiklerini, düşüncelerini yazabilir hatta yorumlar da yapabilir ama bir yakını olunca hele toplumda kabul görmüş, kanaat önderi olarak bilinen birisi olunca gerçekten yazmak çok zor.

Dedem Cafer Tan ile kırk yıla yakın birlikte yaşadık. Çocukluğum yanlarında geçti, ne yazık ki dedemden yeterince yararlanmayı bilemedik. Bulunduğumuz birçok toplantılarda o dedenin evladı olarak sorulan sorular karşısında zorlandığımız dönemler çok olmuştu.

Bununla birlikte şartların zorlamasıyla bazı konularda bilgi edinme zorunluluğu da doğmuş oldu.

Bugün bir şeyler öğrenebildiysem Cafer dedenin torunu olmama bağlıyorum.

Her şeye rağmen yaşayan insan hazinesinden yeterince yararlanamadan ondan ayrıldık.

Aramızdan ayrılışının otuz beşinci yılında onu anmak üzere bir araya gelen dost ve akrabalara Cafer dedem ile ilgili bazı bilgileri sunmanın mutluluğu ile düşüncelerimi kaleme almış bulunuyorum.

Işığı bol olsun, devri daim olsun.10.08.2013

Abbas TAN

CAFER TAN

1891 Yılında Tunceli İli Hozat ilçesi Karaca Köyünde dünyaya geldi. Karabalılılar (Karabali) aşiretinden Gangozade İsmail Ağanın oğludur.

Gangozade İsmail Efendi ailevi nedenlerle 1904 yılında Dersim’den ayrılarak Kayseri Sarız, İncemağara Köyüne 1908 tarihinde yerleşmiştir.

Çocuklarının eğitimine önem veren İsmail ağa son derece farklı bir bölgede farklı bir kültürün içerisinde kendisini kabul ettirebilmenin de mücadelesini vermiştir.

Oğlu Cafer Tan 87 yıllık yaşamına birçok şeyler sığdırmıştır. Aileden gelen okuma alışkanlığını en iyi şekilde değerlendirmiştir.

Alevi-Bektaşi öğretisini ailesinden ve Alevi dedelerden dinleyerek ve yaşayarak öğrenmiştir.

Annesi Derviş Cemal ocağındandır. Muhakkak anne tarafının bu öğretiye ayrı katkısı olmuştur.

Yaşamı boyunca hoşgörüyü, insan sevgisini elden bırakmamıştır. Yaşadıklarını ve duygularını şiirlerinde açık bir dille anlatmıştır. Şiirlerinin tamamına yakını Hakk, Muhammed, Ali, Hasan, Hüseyin ve Hacı Bektaş-i Veli üzerin iken son dönemlerinde Doğa ve insan eksenli şiirler okumaya başlamıştır.

30.10.1978 yılında İncemağara Köyünde hayata gözlerini yuman Cafer Tan’dan dönemin halk şairlerinden bilim adamlarına kadar birçokları ziyaret etmiş ve yararlanmışlardır.

Bunlardan örnekler verecek olur isek;

Davut Sulari, Mahsuni, Osman Dağlı, Aşık Veysel, Aşık Daimi, Can Yücel,

Bugün hayatta olan İki oğlundan en küçüğü Nuri Gango Tan Baba ocağında oturmaktadır. Büyük oğlu Süleymen Tan’ın (İlhami) mahlasıyla şiirler vardır.

Cafer Tan halk arasında Caferi Gango yâda Gangozade Cafer Efendi olarak da tanınırdı ama şiirlerini genelde Cafer Mahlasıyla yazardı, arada bir Cafer Tan mahlasını da kullandığı olmuştur.

Çocukluğu döneminde babası İsmail ağa Hozat’ta bir okul yaptırmış, çocukları ve yakınlarını bu okulda eğitmiştir.

Bölgenin tanınmış eğitimcilerini Ağzunik köyüne getirterek çocuklarını tam anlamıyla eğitim almasını sağlarken bölgedeki zeki çocukların da eğitim almalarına imkân sağlamıştır.

Bu okulda eğitim verenlerin başında Dersimli Baytar Nuri (Nuri Dersimli)nin babası Mıllo İbrahim gelmektedir.

Sonraki süreçte Karaca köyüne yerleşen İsmail ağa aynı duygularla bu köyde de hizmete devam etmiştir.

Gangozade İsmail Ağa, başta kardeşi Hasan Hayri Kango,Yusuf Cemil,olmak üzere oğulları Ahmet Ramiz Tan,Ali Niyazi Kangotan,Kahraman Tan,Cafer Tan ve diğer yakınlarının bu okuldan sonra da eğitimlerini sürdürmesi konusunda büyük çabalar harcamıştır.

Hasan Hayri, Ahmet Ramiz, Ali Niyazi,Yusuf Cemil daha sonra askeri okula giderek eğitimlerini tamamlamışlar ve her biri kendi alanlarında ün salmışlardır.

Hasan Hayri ve Ahmet Ramiz Cumhuriyetin kurucuları arasında yer alarak amca yeğen birinci dönem Dersim Milletvekilliği görevlerinde de bulunmuşlardır.

Eğitimini yarıda bırakan Cafer Tan, tasavvufi çalışmalara ağırlık vermiştir.

Hozat Ağzunik köyünden Karaca köyüne taşınan İsmail Ağa Dersimden ayrıldıktan sonra Kayseri Sarız İncemağara köyüne yerleşmesiyle Cafer Tan bölgede bulunan birçok din adamları ile görüşmeye başlamış.

Kayseri’de dokuz Osmanlar tabir edilen bir cemaatle temaslarını sıklaştırmış bu cemaate girmemesine rağmen o cemaatin Alevi inancına daha da yakınlık sağlamasında büyük katkıları olmuştur.

Çalışmalarını Kayseri dışında Adana, Kadirli, Kozan, Ceyhan’da sürdürmüş. Özellikle Kadirli ve Kozan bölgesinde birçok aile Cafer Tan’ın yaşamından ve söylemlerinden etkilenerek Aleviliği benimsemişlerdir.

Alevilikte özellikle Hacı Bektaş Veli öğretisinde var olan Dört Kapı Kırık Makam anlayışını son derece titizlikle incelemiş ve bu konuda şiirleriyle de düşüncelerini halkla paylaşmıştır.

Hoşgörü sahibi olan Cafer Tan, şirin bir köy olan İncemağara köyüne yerleştiğinde bu köyde yaşayan birkaç aile vardı.

O günün şartlarına göre bu ailelerle bir arada yaşamak son dere zor olmalıydı. Başta babası İsmail ağa olmak üzere tüm aile komşuluk ilişkilerini çok iyi sürdürmeye kararlıydılar. Başlangıçta zorlanmalarına rağmen komşuluk ilişkilerini yumuşatmayı başarmışlar.

İsmail Ağanın hakka yürümesinden ve kardeşlerinin bir kısmının asker olarak dışarıda olmalarından kayaklı sorumluluk hatta aile reisliği Cafer Tan’a yüklenince bu sorumluluğu hoşgörü içerisinde sürdürme kararından asla vaz geçmemiştir.

Köydeki cahil bir insanın sürekli tacizde bulunması sonunda

SABIR

Sabrı tahammül et derdi devaya

Erbabı kemalin halıdır sabır

Sabırlı erişir menzil alaya

Kudreti arıdır varıdır sabır.

Muhammed sabırla kurdu bu dini

Aradan kaldırdı kibirle kini

Ali’den nüş etti ilm ile dini

Cennet kapısının dilidir sabır.

Sabır eden daim murada erdi

Sabreden dostum cüdasın buldu

Sabırlı muhabbet şehrine girdi

Hayat bahçesinin gülüdür sabır.

Sabreden her müşkülü hal eder

Sabreden selamet şehrine girer

Sabırla aşkını hep tahrik eder

Kudret cevherinin varıdır sabır.

Sabır her kada belaya kalkandır

Sabırlı Mısırda sultandır

Sabırlının piri Şahı Merdandır

Enbiya evliya piridir sabır.

Sabırlıya olur Hakkın ihsanı

Sabırdır Fatımanın şeref nişanı

Eyûp sabırla buldu cananı

Güzellerin erkânı yoludur sabır.

Sabırdır kamalın güruhu naci

Sabırlı gönüllere eder mihracı

Sabra tahammül zehirden acı

Tanrının en makbul kuludur sabır

Sabreyle Cafer, eyle münacaat

Açıktır sabırlıya dergâhı hacat

Muhammed sabırlıya eder şefaat

Her insana layık velidir sabır.

Şiiriyle sabretmenin ne derece zor olduğunu söylemiştir.

Yaşadığı olaylar karşısında düşüncelerini şiire dökmesini bilen birisi olarak haksızlığı karşı da sesini yükseltmesini bilen birisi idi.

ZARI FİGANI

Bakın ey kardeşler siz bu zamanda

Haksızlar sürüyor demi devranı

Kimse baki kalmaz fani cihanda

Haksızın okunur bir gün fermanı

Kimi birbirine kuyular kazar

Doğru komşusuna hileler düzer

Yaptığı hileden utanıp gezer

Kendine dar etmiş geniş cihanı

Fukara komşuya korkular verir

Dediği olmazsa çok kusur görür

Adını artırıp şerrini sürer

Kalmamış kalbinde iman nişanı

Vaktiyle haksız yollara sapmış

Karısın bırakıp yad güzel öpmüş

Rüşvet lezzetiyle paraya tapmış

Sebepsiz akıtmış çok fakir kanı

Yüzünü görenler sanır bir adam

Kalıp kıyafeti sanki bir hatem

Elinden fakirler hep olmuş verem

Takılmış boynuna tohtu şeytanı

Ne kadar güçlüysen gel haddini bil

Rızkına gani ol etme gali kıl

Tanrı kendisidir mecnuna vekil

Dokunur mazlumun sonra ziyanı

Vaktiyle yaklaştı icraat olu

Herkes ettiğinin mahsulün alır

Kemalsiz olanlar kemlikle ölür

Sürünür cehennemde kavrulur canı

Hakkın emirleri sana olmaz yar

Sonra darbe yersin boynuna vebal

Temelin haramdır hiç yoktur helal

Erer sana bir gün kahrı subhanı

Yeter Cafer artık sen seni gözle

Çalış gece gündüz kendin temizle

Derde derman için emcii izle

Sonra artırırsın zarı figanı

Dostlarıyla konuları sürekli tartışan ve bu tartışmalardan edindiği sonuçları da kaleme alan Cafer Tan Bölgede ismi duyulan Dallıkavak köyünden yakın dostu Büyük Haydar (Sakallı Haydar Bayrak) ile karşılıklı sohbet sırasında takıldığı bir söz üzerine bakınız onunla ilgili izlenimlerini nasıl şiirleştirmiştir.

KENDİNİ BEĞENME

Kendini beğenip ariflik satma

Arif olanların olur nişanı

Nefsine beyhude eziyet etme

Boş görme dolu bil hep cümle canı

Arif isen her şahsı sen insan sanma

Farkı temiz eyle renge aldanma

Kâmille otur kalk asla usanma

Zira kâmillerin yücedir şanı

Kâmille otur kalk kesb eyle kemal

Kamil meclisinde olmaz kili kal

Kamille olursan daim hoşhal

Kamiller artırır kalbde imanı

Sakın muraiden sıfat satandan

Karga olup bülbül gibi ötenden

Tanrı buyruğuna hile katandan

Dök öğüne yesin kuru samanı

Yüzünü görenler bir adam sanır

Zikri tevhid ile hemen sallanır

Ne Allahtan korkar nede utanır

Fakir fukaraya eder ziyanı

Menfaati için zengini över

Bu doğrudur diye döşünü döver

Bir fakir görürse ağzını eğer

Görmedim böylesi çürük imanı

Kendini met eder sel gibi coşar

Mümin kıyafetle münafık yaşar

Kendi ettiğine kendide şaşar

Daim pişman gezer hakkın düşmanı

Kibirlikten bilmez olmuş dostunu

Giyinmiştir mağrur hasut postunu

Saçı sakalıyla elde bastonu

Çıkar gökyüzüne bir gün dumanı.

Yeter Cafer artık sözü uzatma

Noksanı sende gör ele söz atma

İçeri girersen köşe gözetme

Sonra sana uğrar Nuh’un tufanı.

Haydar Bayrak (Sarız Dallıkavak köyü),Meluli (Afşin Kötüre köyü), Apseydi diye tanınan Seydi Özcan (Sarız K.Söbeçimen köyü). Ali Dumke (Akçadağ Dümüklü köyü),Halk arasında Terzi Hıdır olarak tanınan İbreti (Sarız Kırkırsak köyü) ve bu bölgede daha birçok insan “Hakikatliler” olarak kendilerini tanımlamışlar ve eğitime büyük önem verenler gurubunu oluşturmuşlardı.

Bu grubun kurucusu Sivas Kangal Mecitözü köyünden Araboğlu idi.

Seydi Özcan Alevilik ve Hakikatliler adlı yapıtında (s.15) … Apseydi, iyi bir tasavvufi terbiye verdiği oğlu Azizi yedi yaşına basar basmaz Bozhöyük’te Mulla Ali’nin yanına, ikinci yıl İncemağara’da oturan İsmail Efendinin evine gönderdi.

İsmail Efendi, köklü gelenek ve görenekleri olan ünlü bir Dersim aşiretinin reislerindendi ve dedeydi.

Aziz, hocasından okuma-yazma ile birlikte hem ailenin gelenek ve göreneklerini,hem de Şeman ailesi olarak dışladıkları Dedeliğin ne olduğunu çocukken kaynağından öğrenecek, büyüyünce de bu gözlemlerin ışığında dedelere karşı tutumunu belirleyecekti..

Aziz bu arada ev sahibi ve hocası İsmail Gangooğlu (İsmail Tan) ın oğlu Cafer ile çok iyi anlaştı. Birlikte okudular, oynadılar, eğlendiler ve dostluklarını ömür boyu sürdürdüler.

Cafer Tan (Gangooğlu) öğrenimini bitirdikten sonra şiir yazdı, Kur’anı manzum olarak Türkçe’ye tercümeye çalıştı. Cafer babanın pek çok şiiri günümüzde bestelendi.. diye yazmaktadır.

Cafer Tan ismi bölgeden de dışarı taşmaya başlamıştır. Uzaklardan İncemağara köyüne ziyaretlerde sıklaşmaya başlamıştı. Evin önünde bulunan kaynak suyun çıktığı kayayı kendi imkanlarıyla kazarak ve oyarak büyük bir mağara haline getirdi. Etrafı yeşillendirdi ve mağara şeklindeki yerde yirmi otuz kişinin oturabileceği bir alan da ortaya çıkarttı.

Yazın genelde misafirlerini burada yani suyun gözünde ağırlardı.

Hayvancılık ve tarımla da uğraştığı için evde kış yaz tereyağı ve yoğurt eksik olmazdı. O dönemlerde buzdolabı olmadığı için yoğurt, süt bozulmasın diye çeşmenin gözünde suyun içerisinde muhafaza edilirdi.

Misafirlerine ikram edeceği rakılarda bu suyun gözünde soğumaya bırakılırdı.

Ben ortaokul son sınıf öğrencisiydim. Yaz günlerinden bir gündü. Jeeple bir asker gelmişti yanında birkaç asker,sivil daha var idi. Yine çeşmenin gözünde yani mağarada oturdular ve sohbet başladı bizlerde misafirlere hizmet ediyoruz. Sonradan öğrendim ki o asker Kayseri Jandarma Alay Komutanı Zülfü Çöteli imiş.

Uzun sohbetlerden sonra Albay dedem Cafer Tan’a dönerek siz alevisiniz, Muhammedi sevmezsiniz dediğinde dedem elinde rakı kadehi ile ayağa kalkarak başladı okumaya;

YA MUHAMMED

Medet mürüvvet dedim dergahan düştüm

Ya Muhammed veladetin aşkına

Aşkın ateşiyle yandım tutuştum

Ya Muhammed mübüvvetin aşkına

Senin gül cemalin yarama merhem

Alem düşmen olsa hiç çekmezem gam

Senden ayrılırsam ben kime gidem

Ya Muhammed mürüvvetin aşkına

Günahkar asiyim çoktur noksanım

Kurtar fakirini nebi müşnanım

Senin yollarına haki yeksanım

Ya Muhammed adaletin aşkına

Mücrimim boynuma taktım urganı

Lütfeyle kapunda kul eyle beni

Olur, elbet cömertlerin ihsanı

Ya Muhammed şehavetin aşkına

El estü gününde vardır ikrarım

Dönmezem ahdımdan yoktur tekrarım

Tükenmez feryadım ahile zarım

Ya Muhammed kemaletin aşkına

Ciğerim sızlıyor gözyaşım alkan

Yalan değil sözüm sevdiğim inan

Fedadır yoluna hem baş hemde can

Ya Muhammed merhametin aşkına

Rahmeyle halime gayet zebunum

Yüz sürdüm eşiğen hemde düşkünüm

Red edersen beni kararır günüm

Ya Muhammed hidayetin aşkına

Yalvaranı kovmak düşmez şanına

Rahimsin bakmazsın kul isyanına

Kara yüzüm sürsem asi tanıma

Ya Muhammed kemaletin aşkına

Yevmi kıyamette ol sen bize yar

Vaz geçmezsem senden, olsamda berdar

Bi hakkı Fatima Haydarı kerrar

Ya Muhammed muhabbetin aşkına

Sevgi muhabbetin çıkmıyor canda

Namaz niyazımsın iki cihanda

Utandırma beni ulu divanda

Ya Muhammed hakikatin aşkına

Cafer’in haline eyleme merhamet

Sensin alemlere deryayı rahmet

Göster cemalini istemem cennet

Ya Muhammed şefaatin aşkına

Şiiri önceden hazırlamamıştı o an içinden geçtiği şekliyle okumuştu bu şiiri. Şiir bittikten sonra;

Biz Muhammedi böyle severiz, siz de Muhammedi sevdiğinizi bir söyleyin de biz dinleyelim dediğinde Albay ayağa kalkarak Cafer baba’nın yanına kadar geldi ve yanaklarından öperek teşekkür etti.

Bu tip sohbetler sürekli olurdu. Özellikle hafta sonlarında daha çok devlet memuru olanlar gelirlerdi Cafer Dedeyi dinlemek için ama kış olunca Atlarla uzaklardan gelenler olur ve günlerce kalırlardı. Cafer dedeyi dinlemek oldukça zordu. O odasında misafirleri ağırlarken kapıya çok yakın bir yerde kendi özel bir minderi var idi orada otururdu.

Kendi odasında da olsa başka yerlerde de olsa sohbet başladığında nasıl oturur ise öyle kalkardı. Saatler süren sohbetlerde yer değiştirmek yada yerinden oynamak karşıdaki insanın dikkatini dağıtır yada sizin kaçırdığınız bir kısım olabilir derdi. Daha açıkçası bir konuşmacıyı dinlerken sağa sola hareket etmenin karşıdakine saygısızlık anlamına geleceğini ima ederdi.

Zülfü Çöteli ile ilişkileri hiç kesilmedi, sürekli yazışırlardı.

Bir Bayram tebrik kartı Cafer Tan tarafından sürekli saklanan belgeler arasında yer aldı.

Gideceği Yer:

Sayın Cafer Tan

İncemağara Köyü Sarız / Kayseri

Yeni Yıl ve Bayramınızı kutlar hürmetlerini sunar.

Zülfü Çöteli

J.Alb.

25.12.1969 Topkapı/ İstanbul

Adana’nın Kozan ilçesinde bir cami imamı ile yaptığı sohbet sırasında tıpkı Zülfü Çöteli gibi imamda Muhammed Peygamber ile ilgili sorusu karşısında

İMANIM SENSİN

Sevginle yürekte derin yaram var

Ya Muhammed derde dermanım sensin

Senin aşkın aklım etti tarumar

Ya Muhammed darul amanım sensin

Aşkınla yanar inler sızlarım

Muhabbetin kalb evimde gizlerim

Halim sana ayan seni özlerim

Ya Muhammed canda mihmanım sensin

Kimse benim gibi çekmedi elem

Aşkınla çekerim yüzbin derdi gam

Senden başka olmaz yareme melhem

Ya Muhammed tabip lokmanım sensin

Aşkın ateşiyle yanmak güç olur

Aşıkın Maşuksuz hali nicolur

Arayanlar elbet Allahın bulur

Ya Muhammed sırrı sübhanım sensin

Neslin arzusuna çok verdim rıza

Onun için çekerim cevr ile cefa

Bihakki Fatima Ali Murteza

Ya Muhammed Rahmet Rahmanım sensin

Şahidi levleki levteki yazi

Gece gündüz ederim secde niyazi

Hasan Hüseyin’e bağışla bizi

Ya Muhammed canda cananım sensin

Ediler zanneder hep beni daşlar

Seni yalvarırlar hep Kızılbaşlar

Şefaatin diler sadık yoldaşlar

Ya Muhammed Şebhi ihsanım sensin

Atasıyla kurur derya denizler

Ediler halimi teen eder güler

Kızılbaşsın deyi dişini biler

Ya Muhammed adil Sultanım sensin

Cafer in tükenmez ah ile zari

Kanlı yaş döker gözünün pınari

Şefaatinden mahrum eyleme bari

Ya Muhammed dinim imanım sensin.

Başlangıçta şiirlerinde Muhammed Peygamberi överken ilerleyen süreçte Muhammed, Ali ikilisine ayrı bir anlam yüklemeye başlamıştır.

Daha sonraları Oniki imamlar anlatan Düvaz yazmaya başlamıştır.

ŞAHI MERDANIMIZ VAR

Halimiz ayandır Şahi levlake

Muhammed seyfi isyanımız var

Günahımız sığmaz arşu eflake

Ali gibi şahi merdanımız var

Derdimize derman emraze şifa

Şefaat kânimiz Muhammed Mustafa

Saki kevserdir Ali’yel Murtaza

İçtik dolusundan seyranımız var

Elestü bezminde biz müslümanız

Bende-i ehli beyt ehli imanız

Fatımaya kuluz hemde kurbanız

Kırklar ceminde irfanımız var

Ta ezelden bize dersiniz Kızılbaş

Seviniriz buna etmeyiz telaş

Hasan’la nuş ettik zehiri elmas

Dönmeyiz bu yoldan peymanemiz var

Ne kadar zem etseniz bize yeri var

Her cevrü cefaya olmuşuz giriftar

Belayı minnetle yüklenmiş katar

Hüseyin’e ulaşır kervanımız var

Sizin zulmünüzle ev bark viranız

Ayrılık yüzünden ciğer büryanız

Çölü sahralardan zarü giryanız

Zeynel’le soyunduk uryanımız var

Size baki kalır sanmayın bu devran

İnkar ehli-beyti ey kavmi mervan

Size kahr edecek hazreti Yezdan

Bakır gibi deryayı umanımız var

Rafazi dersiniz görmeyiz kısır

Kazaya razıyız etmeyiz futur

Yüz bin yara vursanız ederiz şükür

Cafer gibi derde dermanımız var

Musayi Kazımdan tutmuşuz etek

Rıza kapısından dileriz dilek

Taki Naki etmez asla zay emek

Hasanül Askerden fermanımız var

Sizin inkarlığınız fakının suçu

Evladı zem etmek işinizle gücü

Boynunuza iner kudret kılıcı

Mehdi sahibul devranımız var

On iki İmamla on dört masuman

Gözsüze görünmez gözlüye ayan

Bizi saklar bekler bunlar her zaman

İnandık bunlara imanımız var

Ehlibeyti sevdi hazreti suphan

Methu senalar etmiş ayetul kuran

Bunları bilmeyen değildir Müslüman

Sizin İslamlığınızdan gümanımız var

Biz tüccarız malımız emsalsiz kumaş

Gözümüz haznesi dolu kanlı yaş

Yardımcımızdır bizim alemdar Abbas

Yolunda can baş kurbanımız var

Cafer’in secdesi bizlere müdam

Sizinki duvardır ey ervahi ham

Maviye bendesi ehli küfeyi Şam

Size lanet okur lisanımız var.

HAK İLAHE İLLALLAH

Muhammed Ali’nin adı

Hak İlahe illallah

Onlardır dinin bünyadı

Hak ilahe illallah

Şahsına indi levlak

Verilen makalatı evlak

Zikredenler olur pak

Hak ilahe illallah

Gökten indirdi ayı

Sakıttı mehrile mahı

Bağışla cümle günahı

Hak İlahe illallah

Bilirim farzı sünneti

Münkir etme milleti

Fatima ananın zihneti

Hak ilaha illallah

Kararır kevri mekanı

Meyvesidir imanı

Tevhide müminanı

Hak ilahe illallah

Çoktur Cafer’in günahı

Artırır feryadı ahı

Budur mecahu tenahı

Hak ilahe illallah

Hak anlayışını ona olan aşkını dillendiren şiirlerinde yar olarak, sevgili olarak dillendirmesini de çok iyi bilen birisi idi.

YARİM İÇİN ÖLÜYORUM

Yarim için ölüyorum

Eller ne der ise desin

Sararıp da soluyorum

Herkes ne der ise desin

Yarim için pür sevdayım

Gece gündüz bengir yanım

Gözlerimden aktı kanım

Herkes ne der ise desin

Yar aldı bütün hevesim

Çıkarmaz oldum ben sesim

Çürüttüm cismi kafesim

Eller ne der ise desin

Yar bu cismimdeki candır

Hem dinim hem imanımdır

Kalbimde ki mihmanımdır

Herkes ne der ise desin

Yare benim arzu nazım

Yardır benim çalan sazım

Ayağı tozuna yüzüm

Alem ne der ise desin

Leblerinin mestesiyim

Cemaliyin hastasıyım

Yar sevmenin ustasıyım

Eller ne der ise desin

Cafer Tan sevdalı kuldur

Pahası bir paslı puldur

Ben bülbülüm yarim güldür

Herkes ne der ise desin.

Her insanın mutlaka hata yapabileceğini ancak hatadan dönmenin ne kadar zor olacağını şiirlerinde dile getirirken heşeyin çok iyi hesaplanması gerektiğini söylemektedir.

Görülen güzelliklerin kimi zaman geçici olduğunu ve insan yaşamında fazla öneminin olmadığını geçici sevdaya kapılmamak gerektiğini de farklı bir dille kaleme almıştır.

ALDANMA GÖNÜL ALDANMA

Şu dünyanın devranına

Aldanma gönül aldanma

Zilli çanlı kervanınla

Aldanma gönül aldanma

Güldürür yüze devranı

Bir gün okutur fermanı

Bulaman derde devranı

Aldanma gönül aldanma

Bilirmisin neden nesin

Bir gün kesilecek sesi

Çürür cisminle kafesi

Aldanma gönül aldanma

Gelmemişti ölüm cana

Ağla yalvar yana yana

Pirden yardım olsun sana

Aldanma gönül aldanma

Evden barktan geçeceksin

Ecel tasın içeceksin

Ne ektinse biçeceksin

Aldanma gönül aldanma

Bunu belle halini bil

Duymaz kulak,söylemez dil

Ne ettiğin bu gali kıl

Aldanma gönül aldanma

Gel kamilden sen al haber

Gel gezme böyle derbeder

Başına gelecek neler

Aldanma ahmak aldanma

Rüşvetten zinadan sakın

Çalış hakka sen ol yakın

Elde kalır malın mülkün

Aldanma gönül aldanma

Dostun hatırını yıkma

Tanrı buyruğundan çıkma

Derdini ateşe yakma

Aldanma gönül aldanma

Vaktin yakın sanma uzak

Yoluna kurmuşlar tuzak

İyi düşün feyline bak

Aldanma cahil aldanma

Cafer sözünü kısa kes

Kemalete eyle heves

Menzil almaz tama nekes

Aldanma gönül aldanma

İYİLERİN AŞKINA

Sabahlar açılsın,rahmet saçılsın

İyilerin yüzü suyu aşkına.

Yalvaralım günahımızdan geçilsin

İyilerin yüzü suyu aşkına.

…

Ya Ali sen bilirsin kulun halinden

Ayırma kimseyi doğru yolundan

Sen ver rızkımızı kudret elinden

İyilerin yüzü suyu aşkına

………

…………..

Caferin işi isyandır

Ettiklerine pişmandır.

Dileği,affı isyandır

İyilerin yüzü suyu aşkına.

Cafer Tan seyahat etmeyi sever,görülmesi gereken yerleri de mutlaka görürdü. Kayseri’deki dokuz Osmanlar denilen cemaat genelde Erciyes dağı eteklerinde bağ evlerinde otururlardı. Kayseri’ye geldiğinde bağ evlerinde ağırlandığı için Erciyes dağına da ayrı bir sempatisi vardı.

ERCİYES

Dinleyin yurttaşlar methin edeyim

Her zaman dumanlı yelli Erciyes.

Yaz gelince seyranına gidelim

Hep dağlardan ünü belli Erciyes

Yaz gelince herkes bağlara çıkar

Cümle dağlar hayran hep sana bakar

Eteğinden karlı buzlu su akar

Her renge boyanan allı Erciyes

Çevrende bahçeler ayvalı narlı

Çok yücesin başın dumanlı karlı

Sende eğlenenler hayatta kârlı

Ördeğinle turnan telli Erciyes

Kayseri’nin halkı hep meftun sana

Yüzlerin tutmuşlar Kemal’den yana

Atatürk’ümüz gibi gelmez cihana

Arıların kovanda ballı Erciyes

Bir kez yağmur yağar dolu ile kar

Dost yüzün görmeye iştiyakım var

Cafer Tan’dan kalsın sana yadigar

Sâkin gönüllerde dallı Erciyes.

Cumhuriyetin kuruluşunda ailesinin büyük katkısı olmuştu. Amcası Hasan Hayri bey Binbaşı rütbesi ile son Osmanlı Meclisi olan Meclisi Mebusan üyesi olmuştu. Cumhuriyetin kuruluş çalışmalarına katılmak üzere Meclisi Mebusan üyeliğinden istifa ederek kardeşinin oğlu Kolağası Ahmet Ramiz Beyle birlikte Dersim mebusu olarak Ankara’ya gelmişlerdi.

SEN SEFA GELDİN

Seni görmeyeli ağlar gezerim

Derdimin dermanı sen sefa geldin

Ayrılık yüzünden candan bezerim

Derdimin dermanı sen sefa geldin

Nasıl ağlamayım kaşların kara

Alyanaklar açtı bende çok yara

Yine olur senden derdime çare

Derdimin dermanı sen sefa geldin

Boyun cennetteki Tuba ağacı

İyolmaz derdimin sensin ilacı

Sensin Cafer Tan’ın başının tacı

Derdimin dermanı sen sefa geldin

FELEK

Felek sana neydi çevri hitabım

Yare hasret koydun,ağlattın beni

Zulümle kaydolmuş senin kitabın

Tiri iftirakla dağlattın beni

Göklere çıkıyor alevim ahım

Cemalin nurudur kalbe ziyahım

Aklıma düştükçe zülfi siyahın

Ah edip göz yaşım sel ettin beni

Eyyubun çektiği derdü belalar

Aşıklar maşuklar hem müptelalar

Kimseler etmemiş Cafer gibi zar

Aşkın kemendiyle bağlattın beni

Cafer Tan günlük olayları yakından takip ederken Alevi inancı ve kültürü ile ilgili çalışmalarını aralıksız sürdürdü. Kuran ve diğer kutsal kitapları çok iyi incelemişti. Arapça, Farsça, kendisine yetecek kadar Almanca ve İngilizcenin yanı sıra bütün Kürtçe lehçeleri çok iyi bilmekteydi. Ana dili ise (Dersimce)idi.

Diğer dinlerle,inançlarla birlikte Alevilik arasındaki bağı çok iyi değerlendirirdi. Elbette bu çalışmalara ilk başladığı dönemlerdeki gibi düşünmüyor,araştırdıkça,yaşadıkça inancında da ciddi değişimler oluşuyordu. Alevilikteki tanrı anlayışını ve Hızır inancının diğer inançlara ve özellikle İslamiyete yakınlığını yada uzaklığını bir şiirinde şöyle dile getiriyor

HIZIR

Muhammed Ali’nin ilmi aşkına

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Yardım eyle düşkün ile şaşkına

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Muhammed’den içtin hayat abını

Musa’ya öğrettin ilmin kabını

Ali’den nur ettin aşk şarabını

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Fatıma’yı bilen Naci’dir Naci

Hasan’la Hüseyin derdin ilacı

Eşe dosta verme kederle acı

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Meçhul kaldı aşık ile dubara

Masumlar arada sefil avare

Zeynel,Bakır bizi dardan kurtara

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Ricamız Cafer’le Kazım,Rıza’dan

Sakla bekle bizi bela, kazadan

Hak cemalin göster ruz-i azadan

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Taki işsiz koyma yurdu yuvamızı

Naki kabul ede dua ricamız

Hayır(lı) gele gündüz ile gecemiz

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Hasan Askeri’nin yücedir şanı

Yurdumuza bastırmaya düşmanı

Çağıralım Mehdi sahip zamanı

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Gayet günahkarız yüzümüz kara

Şaşırdık yolumuz kaldık bi çare

Çağırınca hemen gelirsin cara

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Gafil yolcu düşer uzak yollara

Yardım eyle darda kalan kullara

Derbederiz düştük müşkül hallere

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Yardımcımız sensin tipiden yelden

Sakla,bekle bizi gedikten,belden

Cümlemizi koru tufandan selden

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Sakla bekle ordumuzu,erleri

Yurdumuz bekçisi hep askerleri

Batın,zahir,gayıp hazır pirleri

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır

Divanında karadır Cafer’in yüzü

Tutyadır gözüne ayağın tozu

Katarında kabul olsun nazı,niyazı

Yetiş carımıza Hızır ya Hızır.

Yaşamı ve yazdığı şiirler iyice incelendiğinde oldukça farklı bir yaşam ve anlayış sürdüğü ortaya çıkmaktadır.

Şiirlerin birkaçının dışında diğerlerinin yazılış tarihleri belli değil ama şiirlerin akışı birbirini tamamlar niteliktedir. İlk dönem tasavvufa bağlı,Muhammedi öven iki şiirinden sonra Oniki imamları anlatan Düvazimam şeklinde şiirini görmekteyiz.

Hızır’dan medet bekleyen şiiri ile Muhammed’den sonra Hızır’a yönelmesi ve doğrudan Alevi inanç ve öğretisini ele almaktadır.

Alevi inancı ve kültürünün özünü insan sevgisi oluşturur anlayışından asla ödün vermemiştir. Aynı zamanda dört kapı anlayışıyla insanı bütünleştirmiştir şiirinde. Ateş,Su,Hava,Toprak anlayışı onun inancının temelini oluşturmuştur. İnsanla tanrıyı şöyle bütünleştirir.

İNSAN OLMALI

Tefriki millete değil iftihar

Gayeyi emelden insan olmalı

Ademle Havadan geldik aşıklar

Muvahit insanda iman olmalı

İnsanı kamilden ayrılman sakın

Senden sana bilmiş kutsaldır hakkın

Dört kitap anlayın özünde bakın

Tevrat,Zebur,İncil,Kuran olmalı

Şeriat ilminin dört kitabı var

Hakikat ehlinin hak mihrabı var

Namazda sofunun borç harç hesabı var

Aşıkın sevdiği suphan olmalı

Aşıkın sevdiği Allah’a huzur

Aşkın kitabını aşk ehli okur

Görünen kainat aslı dört unsur

Toprak,su,hava,suzan olmalı

Kainat dört unsur bir cihan olmuş

Gizli hazineler hep beyan olmuş

Hak aşıklarına hak ayan olmuş

Marifet insanda izan olmalı.

Marifet insanda gayne bakılmaz

Hak terazisine hile yapılmaz

Sebze pazarında altın satılmaz

Mevkiine göre dükkan olmalı

Mevkiine göre dükkan açılır

Kıymeti bilene altın satılır

Bilmeyenler için bakır katılır

Gizli hazineler ayan olmalı

Gizli hazineler insanda ayan

Cafer, gaflette uyuma uyan

Ecelin gelince hiç verme zaman

Ruhunda gördüğün rahman olmalı.

(3.10.1959)

Bu şiir ilk defa İzmir’de yayınlanan Yunus Emre Aylık Sanat Kültür ve Edebiyat Dergisi Ağustos 2001 Sayı 3 de

Seyit Dursun Doğanay tarafından yayınlandı.

Doğanay şiirin baş tarafına şu notu düşmüştür.

“Zamanın en iyi şiir yazan üstadlarındandı. Şiirlerini hece vezin tekniklerle yazardı. Kendisinin el yazısı bir şiir Antolojisi vardı.

Yüzlerce şiiri yazılıydı. 1959 yıllarında ben Adana’da oturuyordum. Müzik aletleri imalatı yapıyordum. O sıralarda bir müddet bende misafir kaldı. Şiirlerinden çok ilham aldım. Benim gibi zamanın şairleri Aşık İbreti ve Aşık Fezai’de Caferi Gangodan çok şeyler öğrenmişlerdir. Hepimizin üstadı sayılır.”

NOKSANDIR NOKSAN

Bu nasıl debdebe bu nasıl haşmet

Haram lokmaları sanarsın kısmet

Herkesi tehditle aldığın rüşvet

Çok yemişin karnın şişmandır şişman

Arabul kamili merdin merdini

Kem gözle gözetme insan ferdini

Namert olanlara deme derdini

Alana nasihat dermandır derman

İnsanı kamildir kamile kanan

Ettiğin hatalara pişman olursan

Hakka inanmazsan delilin şeytan

Böylesi tanrıya düşmandır düşman

Kendini beğenip eli kem etme

Nemrutun süreğin yoluna gitme

Adam ol kimsenin gönlün incitme

.Buna hak selamı burhandır burhan

……..

Dostluk nasihatını özünde sakla………

Herkesi kandırma yalancı sözle

Yalancı olanlar pişmandır pişman

Dostuna sadık ol sıtkıla candan

Alış,koru…kendin selden tufandan

Bir gün tartılacaksın ulu divandan

Seni kurtaracak imandır iman

İki yüzlülükle olma muraip

Okun menzil almaz kırıktır yayı

Kül üstüne yapma yurdu yuvayı.

Temeli çürüktür virandır viran

Bu nasıl debdebe bu nasıl haşmet

Haram lokmaları sanarsın kısmet

Herkesi korkutup aldığın rüşvet

Çok yemişin karnın şişmandır şişman

Cafer kuru laflar durmaz söylersin

Katreyi geçmeden umman boylarsın

Elin ayıbını görüp neylersin

Halbuki her halin noksandır noksan

SEN İMDAT EYLE

Muhammed Mustafa hatmi nübuvet